پیش از آنکه درباره نور محیط اداری و ایزو نور دفتر کار بخوانیم، کمی با اصطلاح شدت روشنایی آشنا میشویم. چون در ادامه برای درک بهتر نورپردازی محیط اداری باید مفهوم واژههایی مانند شدت روشنایی، لوکس و لومن را بدانیم.
شدت روشنایی از مهمترین پارامترها در محاسبه روشنایی است. در نورسنجی، مقدار شار نوری را که به واحد مساحت میرسد، شدت روشنایی میگویند. واحد شدت روشنایی، لوکس (Lux) یا لومن بر مترمربع است.
روشنایی را با این فرمول میتوان محاسبه کرد:
l = Li Cu LLF / Al
در این فرمول:
عبارت l همان روشنایی است که با لوکس یا لومن بر مترمربع اندازهگیری میشود؛
عبارت Ll لومن بهازای هر لامپ است؛
عبارت Cu ضریب استفاده است؛
عبارت LLF عامل ازدستدادن نور است؛
و عبارت Al محیط (مترمربع) بهازای هر لامپ است.
نگاهی به ایزو نور دفتر کار یا ایزو ۸۹۹۵ نسخه ایزو ۲۰۰۲
در این بخش میخواهیم نگاهی به ایزو ۸۹۹۵ نسخه ایزو ۲۰۰۲ یا همان ایزو نور دفتر کار بیندازیم و با استانداردهای جهانی نور محیط کار آشنا شویم.
روشنایی مناسب برای محیط اداری فراتر از آن است که بگوییم کارمند باید دید خوبی به کارش داشته باشد. کارها باید بهراحتی و به آسانی انجام شوند. بنابراین نور محیط اداری باید نیازهای کیفی و کمی محیط را برآورده کند.
بهطور کلی نور محیط اداری باید:
راحتی بصری ایجاد کند تا کارمندان حس رفاه داشته باشند؛
عملکرد بصری را تسهیل کند تا کارمندان حتی در شرایط دشوار و زمانی کاری طولانی، بتوانند کارهای خود را سریع و درست انجام دهند؛
ایمنی بصری ایجاد کند تا همه بتوانند اطراف خود را به خوبی ببینند و خطرات احتمالی را تشخیص بدهد.
برای رسیدن به چنین اهدافی، باید توجه ویژهای به نورپردازی محیط اداری بشود. اینها عوامل اصلی هستند که باید مورد توجه قرار بگیرند:
توزیع روشنایی
شدت روشنایی
میزان درخشش
جهتپذیری نور
رنگ نور و سطح
نور روز
و قوت نور.
برای
بهینه سازی نور محیط برای شرایط مختلف، از جمله شرایط اضطراری، معمولی، عملیاتی و امنیتی، این عوامل باید تنظیمات متفاوتی داشته باشند.
استانداردهای روشنایی در رفع و رجوع مسائل دیگری هم کاربرد دارند؛ برای نمونه رفع مسائل مربوط به طراحی، نصب و تخصیص حداقل ملزومات انرژی و همین طور تخصیص شدت روشنایی مورد نیاز در مکانهای مختلف، با اهداف مختلف و همچنین بهرهوری، دوام و هزینههای مدنظر.
عوامل اصلی در نورپردازی محیط های اداری
در ادامه به توضیح هشت عامل بالا میپردازیم:
توزیع روشنایی
توزیع روشنایی، سطح دید چشم را کنترل میکند. این امر بر اجرای فعالیتها تأثیر مستقیم میگذارد. روشنایی همه سطوح مهم هستند. این روشنایی با انعکاس نور روی سطوح تعیین میشود. طیف مناسب انعکاس و توزیع روشنایی برای سطوح داخلی فضای اداری عبارتاند از:
سقف: ۰٫۶ تا ۰٫۹ لوکس
دیوارها: ۰٫۳ تا ۰٫۸ لوکس
سطوح کاری: ۰٫۲ تا ۰٫۶ لوکس
کف: ۰٫۱ تا ۰٫۵ لوکس
شدت روشنایی
شدت و توزیع روشنایی در محل کار و محیط اطراف، تأثیر فراوانی بر سرعت، ایمنی و راحتی فرد در درک و انجام کارهای بصری دارند. همه مقادیر عرضهشده در ایزو نور دفتر کار در واقع روشنایی دریافتی هستند. این مقادیر، ایمنی بصری هنگام کار و نیازهای عملکرد بصری را رفع میکنند.
میزان درخشش
درخشش در واقع حساسیت بصری است که مناطق درخشان موجود در حوزه دید ایجاد میکنند. این میزان درخشش هم میتواند باعث ناراحتی دید شود، هم جلوی دید را بگیرد. درخشش بهخاطر انعکاس روی سطوح هم ایجاد میشود.
جهت پذیری نور
نور جهتپذیر برای برجستهکردن اشیا، نمایش ساختار یا بهبود ظاهر افراد حاضر در محیط استفاده میشود. این مورد با عبارت «مدلینگ» هم شناخته میشود. نور جهتپذیر در یک کار بصری، قابلیت دیدهشدن آن را هم بیشتر میکند.
رنگ نور و سطح
کیفیت نور یک لامپ تقریبا سفید، با دو ویژگی تعیین میشود:
رنگ خود لامپ، و رنگ اشیا و افرادی که از آن روشنایی میگیرند.
هر دو ویژگی باید موردتوجه قرار بگیرند.
نور روز
نوری که در طول روز وجود دارد، میتواند همه یا بخشی از روشنایی لازم برای کارهای بصری را تأمین کند. این نور که از منبع طبیعی تأمین میشود، باید در طراحی دفتر کار و نورپردازی محیط اداری موردتوجه قرار بگیرد.
قوت نور
سطح نور پیشنهادی برای هر کاری، همان قوت نور لازم است. قوت نور به ویژگیهای لامپ، شدت روشنایی و محیط بستگی دارد.
انواع نورپردازی
روشنایی طوری باید طراحی شود که هم معماری کلی ساختمان را زیباتر جلوه دهد، و هم تأثیر فضاهای داخلی را بیشتر کند. برای رسیدن به این هدف، گزینههای مختلفی وجود دارند، از جمله نورپردازی مستقیم و غیرمستقیم، نورپردازی بهسوی پایین و بهسوی بالا، نورپردازی از دیوارها و همین طور نورپردازی از کف.
امکانات مختلفی هم برای نورپردازی وجود دارند که در ادامه به بعضی از آنها اشاره میکنیم؛ بهطور کلی:
نورپردازی داخلی باید با لامپهای فلورسنت (fluorescent) باشد؛
نورپردازی سقف کاذب باید فلورسنت فشرده (compact fluorescent) باشد؛
نورپردازی صنعتی هم باید با لامپهای تخلیه با شدت بالا (HID) باشد.
این لامپهای تخلیه با شدت بالا، منبع مناسبی برای نورپردازی غیرمستقیم در فضاهایی هستند که سقف بلندی دارند. اما به درد فضاهایی مانند اتاق کنفرانس یا سالن همایش نمیخورند. چون در چنین فضاهایی باید کنترل آنی روی روشنایی داشته باشیم.
نورپردازی محیط اداری در ایران و ایالات متحده
در این بخش به مقایسه متوسط نور محیط اداری در ایران و ایالات متحده میپردازیم. ابتدا استانداردهای نورپردازی بنابر توصیههای سازمان خدمات عمومی ایالات متحده (GSA) را بیان میکنیم، سپس بهسراغ استانداردهای شدت روشنایی طبق توصیه کمیته ملی روشنایی ایران میرویم.
منبع: تهران دیزاین سنتر